Konya'nın Karatay ilçesinde yer alan Araplar Mahallesi, geçmişi bugünden çok daha kalabalık, çok daha katmanlı bir hikâyeyi barındırıyor. Sadece bir yerleşim yeri değil burası; kökeni şüpheli, belleği sağlam bir mahalle. Bugün sadece Araplar olarak anılsa da halk dilinde bu ad, Büyük Sinan, Orta Sinan, Küçük Sinan, Karacığan, Karakayış, Kayacıkaraplar, Nehr-i Kâfur ve Evler Ucu gibi mahalleleri de içine alan geniş bir semti kapsıyor.

Gölge Arşivlerin Mahallesi: Belgeler Sustukça Rivayetler Konuşuyor

Mahallenin adı ve ilk sakinleriyle ilgili belgeler yetersiz. Fakat bölge halkı arasında dolaşan iki temel anlatı dikkat çekiyor. İlk rivayete göre, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonrasında Kahire’den getirilen gruplar bu bölgeye yerleştirildi. Mahallenin “Sinan” ile bağlantılı bölümleri ise, Mısır’da şehit düşen Kahire Valisi Sinan Paşa’ya ithafen adlandırıldı. "Büyük", "Orta", "Küçük" taksimatı ise 19. yüzyıla uzanıyor.

İkinci anlatı, 1832’de Kavalalı İbrahim Paşa’nın Aslım’daki Osmanlı kuvvetleriyle çarpıştığı muharebenin ardından, bölgede kalan askeri artıklara dayanıyor. Fakat bu iddia, 1659 tarihli Konya Şeriyye Sicili’nde Araplar Mahallesi’nin adının geçmesiyle geçerliliğini yitiriyor. Belgeler, bu yerleşimin İbrahim Paşa’dan çok daha önce var olduğunu gösteriyor.

Sarayın Gölgesinden Üzüm Bağlarına

Osmanlı şehir planlamasında mahalleler genellikle etnik kümelenmelere göre şekillenirdi. Araplar Mahallesi de bu örneklerden biri. İstanbul’da, Şam’da, Halep’te görülen bu yapının Konya'daki yansıması olarak burada da Arap kökenli olduğu düşünülen kalabalık bir nüfus yaşamıştır. Ancak zamanla çevre köylerden gelen göçlerle mahalle, homojen yapısını yitirmiş ve kimliğini dönüştürmüştür.

20.yüzyılın başlarında mahalle sokaklarında karşılaşılan profiller, tipik Kahireli ya da Yemenli görünümleri çağrıştırırdı. Özellikle yaşlılar arasında kıvırcık saçlı, esmer tenli bireylerin fazlalığı dikkat çekiciydi. "Tavaşî" ya da "hadımağası" denilen saray görevlilerine benzeyen beden yapısına sahip kişiler mahallede sıkça görülürdü. Ancak mahallede doğup büyüyen herkesin dili ortaktı: Türkçe.

Köse Emmi ya da mahalli adıyla Çoduruk Dede, çocuk sahibi olamasa da herkesin sevgisini kazanmış, yardımseverliğiyle bilinen bu karakter mahallenin hafızasında yer etmiştir. Arap Memiş ise deveyle nakliyat yapan, üzüm bağlarıyla ilgilenen, tipik Arap görünümlü bir mahalle sakini olarak hafızalarda yaşamaktadır.

İmamların, Kervancıların, Hademelerin Mahallesi

Mahallenin derin tarihine adını yazdırmış ailelerden biri de Hacıveliler’dir. Hacı Veli Ağa, kervancılık yapan, belediye başkanlığı görevinde bulunmuş saygın bir şahsiyetti. Hint kökenli olduğu ifade edilen Kaplanoğlu ailesi ise özellikle dinî alanda öne çıkmıştır. Bu ailenin üyeleri, bölgenin önemli camilerinde görev almış; hafız yetiştirmiştir.

Bölgeye damga vuran dinî yapılardan biri, 1736 yılında Araboğlu Hacı Ârif Ağa tarafından yaptırılan camidir. Bu mabedin halen yürürlükte olan bir vakfiyesi mevcuttur. Ayrıca İğdeli Camii, Kayacıkaraplar Kavakaltı Camii, Hacıbacak Camii ve Dörtyol Camii gibi yapılar mahalleyi dinî merkez hâline getirmiştir.

Kuyuların Sınandığı Topraklar

Araplar Ak Camii’nin yanında bulunan kuyu, Konyalılar arasında “sınanmış” yerlerden biri olarak kabul edilir. Mahalledeki bu gibi detaylar, geçmişin sadece mimaride değil, halk inançlarında da yaşadığını gösteriyor.

Bugün Araplar Mahallesi, geçmişteki etnik ve kültürel yoğunluğuna dair sessiz tanıklıklarını sürdürse de, çok katmanlı yapısıyla Konya’nın en özel tarih anlatılarından birine ev sahipliği yapmaya devam ediyor.