Türklerin yazıyla henüz tanışmadığı, halkın kulaktan kulağa kültürel özellik taşıyan sözleri söylediği döneme İslamiyet öncesi sözlü dönem denir.
Eski dönemde sığır (av töreni), yuğ (yas töreni), şölen (kurban töreni) gibi özel törenlerde söylenen; sav, sagu, koşuk ve destanlar bu dönemin başlıca edebi ürünleridir.
Anonim olarak o dönemde ozan ismi verilen din adamları, bilge kişiler tarafından söylenen bu eserler belirli bir hece ölçüsüyle, özel bir ezgiyle anlatılmıştır.
Yazının henüz kullanılmamasından dolayı sınırlı sayıda eserin bulunduğu bu dönemin en eski eserlerine Kaşgarlı Mahmut'un Divanü-Lügatü-t Türk eserinden ulaşılmaktadır.
Sav, Sagu, Koşuk ve Destan Nedir?
Koşuk: Türklerin yazıyı kullanmadan önceki süreçte kulaktan kulağa söylenegelmiş aşk, tabiat, yiğitlik gibi konuları işleyen şiirlerdir. 7, 8 ve 11'li hece ölçüsüyle söylenmiş Koşuklar İslamiyet'ten sonraki dönemde yazılan Koşma ve Gazel ile benzerlik göstermektedir. O dönemde yazının kullanılmamasından dolayı sınırlı sayıda olan Koşuk örneklerine Kaşgarlı Mahmut'un ünlü eseri Divanü Lügatü-t Türk'te yer verilmiştir. Saf Türkçe'nin kullanıldığı, Şam Baksı Ozan gibi isimlendirilen çeşitli din adamları tarafından Şölen adı verilen kurban törenlerinde, Sığır adı verilen av törenlerinde söylenen Koşuklar sözlü dönemde önemli bir yer tutmaktadır.
Sav: Savlar günümüzde atasözü manasına gelen öğüt verici sözlere denir. Sözlü dönemde çokça kullanılan savlar o dönemki insanların adet, gelenk ve kültürlerini yansıtır.
Aç ne yimes, tok ne times. (Aç ne yemez, tok ne demez.)
Sagu: Yazılı olmayan dönemde insanların ölen kişinin arkasından üzüntü ve acısını ifade etmesine yarayan İslamiyet sonrarı ağıt ve mersiye ile benzerlik gösteren sözlerdir. Yuğ ismi verilen yas törenlerinde ozanlar tarafından söylenen sagular hece ölçüsü ve uyakla söylenir.
Bu türün tarihte en bilinen örneği Alp Er Tunga sagusudur.
Alp Er Tunga öldi mü? (Alp Er Tunga öldü mü?)
Isız ajun kaldı mu? (Dünya ıssız kaldı mı?)
Ödlek öçin aldı mu? (Felek öcünü aldı mı?)
Emdi yürek yırtılur.(Şimdi yürek yırtılır.)
Destan: Milletlerin başından geçmiş olayları anlattığı kahramanlık, milli ve dini duyguların bulunduğu uzun manzumlar halinde söylenen ürünlere destan denir. Dünya üzerinde birçok milletin kendilerine ait destanları vardır. Destanlar doğal ve yapma destan olmak üzere ikiye ayrılır.